Tło historyczne

Na przełomie XVIII i XIX w. Ziemia Miechowska znajdowała się w Królestwie Polskim, które było częścią zaboru rosyjskiego. Wciąż żywa była wśród jej mieszkańców pamięć o przeszłych zrywach wolnościowych na tych terenach, między innymi o insurekcji kościuszkowskiej. W Królestwie Polskim po nieudanym powstaniu listopadowym rozpoczął się okres tzw. odwilży posewastopolskiej. Klęska Rosjan w wojnie krymskiej rozbudziła nastroje wolnościowe, co i w Miechowie zaczęło się przejawiać w licznych manifestacjach, ostentacyjnym noszeniu strojów tradycyjnie patriotycznych, wystąpieniach w kościołach. Warto wspomnieć, że przeciwko władzom zaborczym w Miechowie wyjątkowo aktywnie manifestowali między innymi: naczelnik powiatu Wincenty Piątkowski i jego zastępca Wincenty Januszkiewicz, ks. St. Skulski oraz burmistrz Paweł Piotr Orzechowski. Postawy te były surowo tłumione przez zaborcę. Ostatecznym zapalnikiem do wybuchu powstania styczniowego zaś było ogłoszenie „branki”, czyli poboru do wojska rosyjskiego, co miało wyeliminować większość młodych Polaków z działań spiskowych.

Oddział Apolinarego Kurowskiego

Uciekinierzy przed „branką” do wojska, między innymi miejscowa młodzież, ale też liczne grupy ochotników z Krakowa i Galicji zasilała oddziały powstańcze. Ochotnicy z tych okolic udawali się do Ojcowa, do oddziału Apolinarego Kurowskiego. Oddział był zdecydowanie niedostatecznie uzbrojony oraz słabo przeszkolony. Skalę problemu pokazuje fakt, iż w połowie lutego na 2 tys. osób przypadało tam 500 sztuk przestarzałej broni oraz 600 kos. Mimo to stanowił on w tamtym czasie jeden z największych oddziałów powstania styczniowego. Pierwsze sukcesy bojowe  powstańców ojcowskich zaniepokoiły władze zaborcy, który zaplanował uderzyć na obóz. Kurowski dowiedziawszy się o tym postanowił udać się na północny wschód, aby połączyć się z oddziałami gen. Mariana Langiewicza, licząc na to, że załoga rosyjska z Miechowa opuści miasto i pójdzie w stronę Ojcowa. Wtedy miał on zaatakować resztki wroga i zdobyć miasto.

Bitwa Miechowska - przebieg

Plan Kurowskiego zakładał atak na Miechów z dwóch stron: z południa od szosy krakowskiej i wschodu- z kierunku drogi do Skalbmierza. Pomimo sygnałów o tym, że Rosjanie wiedzą o nadejściu powstańców, dowódca nie przeprowadził rozpoznania, ani też nie obrał łatwiejszego kierunku głównego natarcia. Po godzinie 5.00 nad ranem 17 lutego 1863 r. rozpoczęła się tragiczna w skutkach bitwa. Rosjanie czekając na nadejście oddziału obstawili swoim batalionem strzeleckim dzisiejszą ulicę Piłsudskiego, zajmując również wzgórze, na którym znajduje się cmentarz. Droga przebiega tamtędy wąwozem, co wymuszało na atakujących pozostanie w zwartej linii i uniemożliwiało rozproszenie ataku. Pomimo niesprzyjających zimowych warunków powstańcom udało się opanować cmentarz i kościółek św. Barbary. Wróg wycofał się stwarzając możliwość przypuszczenia szturmu na rynek miasta. Rosjanie schronili się w klasztorze i okolicznych domach, ostrzeliwując Polaków z okien i bram. Rozpoczęli kontratak na powstańców, a ci w wyniku znacznych strat zaczęli wycofywać się ulicami ponownie obsadzonymi rosyjskimi strzelcami. Los bitwy mógł odwrócić atak oddziału Wojciecha Cybulskiego na słabo bronioną zachodnią część miasta, ale nie nadszedł na czas. Utrata elementu zaskoczenia błędy taktyczne i brak koordynacji działań   przyczyniły się do klęski powstańców.

Skutki

Przegrana bitwa miała katastrofalne skutki dla miasta i jego mieszkańców. Rosjanie rabowali mienie i plądrowali domy. Następnie wszczęto w mieście pożar, w wyniku którego spłonęła zdecydowana większość zabudowy miejskiej. Z pożaru, który strawił miasto, ocalała bazylika oraz kilkadziesiąt murowanych i drewnianych domów. Spłonęła również bezcenna kolekcja biblioteczna, artystyczna i muzealna Wincentego Piątkowskiego długoletniego naczelnika powiatu miechowskiego, co stanowiło wielką stratę dla kultury.

Klęska Kurowskiego w bitwie miechowskiej oraz jej skutki wstrząsnęły opinią publiczną Królestwa Polskiego i Galicji. Kraków, z którego głównie podchodzili polegli w Miechowie powstańcy okrył się żałobą. Wieści rozniosły się również dalej i dotarły m.in. do papieża Piusa IX, który wyasygnował znaczną sumę pieniędzy na odbudowę spalonego miasta i ustanowił odpust na 17 lutego.

Bitwa Miechowska to wydarzenie niezwykle smutne i tragiczne. Przy całym tragizmie wydarzenia, przy widocznych błędach w przygotowaniu, złym dowodzeniu i niedostatkach w uzbrojeniu, jest jednak pewien ważny aspekt który wymaga od nas szacunku i pamięci. Należy pamiętać o wielkim patriotyzmie w większości młodych powstańców. Szli oni do walki  przekonani o jej konieczności i ze świadomością ryzyka jakiego się podejmują. Wielu z tych młodzieńców to krakowscy gimnazjaliści porzucający spokojne życie dla idei wolnej Polski.

Aby zrozumieć niuanse wydarzenia i poczuć jak wyglądał Miechów w czasie powstania styczniowego warto odwiedzić Muzeum Ziemi Miechowskiej. Stała wystawa pn. „Przez krew idziem ku wolności” podzielona jest na cztery części. Możemy na niej zobaczyć m.in. przygotowania do wybuchu powstania, stroje żałobne, biżuterię żałobną czy gabinet miechowskiego proboszcza Ks. Pawła Rakowskiego z czasów powstania. Losy bitwy poznamy dzięki planszy plastycznej z makietą XIX wiecznego Miechowa. Do ciekawych rekwizytów należy broń, jaką walczyli w Miechowie powstańcy, ich stroje i obrazy przedstawiające epizody bitwy namalowane przez miechowskiego artystę Marka Hołdę.

Więcej o wystawie na stronie muzeum http://muzeum.miechow.pl/droga-do-wolnosci/

Co ciekawe - wystawę można odwiedzić bezpłatnie. Warunkiem bezpłatnego wejścia jest ukończenie miejskiego questu pn. „Wspomnienie bitwy miechowskiej”. Czas trwania tej wycieczki na terenie Miechowa to 45 minut. Przewodnikiem na trasie jest postać historyczna- Maksymilian Francki – aptekarz i świadek bitwy. Taka forma zwiedzania z pewnością ucieszy dzieci, które lubią ruch i rozwiązywanie łamigłówek, ale tez będzie interesująca dla rodziców. Planszę do questu można pobrać na stronie https://questy.org.pl/quest/wspomnienie-bitwy-miechowskiej.

Kolejną ciekawą formą poznania tego wydarzenia oraz samego miasta będzie gra online w aplikacji Action Track pt. "Bitwa Miechowska 1863". Quiz odbywający się w dniach 15- 20 lutego 2021 jest adresowany do trzech grup odbiorców: uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych a także do wszystkich zainteresowanych tematem. Warto śledzić profil facebookowy Muzeum Ziemi Miechowskiej, gdzie ukaże się więcej informacji na temat gry.

Zapraszamy do odwiedzenia Miechowa!